بررسی روند رشد و گسترش کالبدی شهر ارومیه با تاکید بر پدیده پراکنده رویی شهری

روند رشد و گسترش شهرها همواره مورد توجه صاحبنظران مختلف بوده و چاره جویی برای حل مشکلات شهری منجر به ارائه نظریاتی در باب رشد و توسعه شهرها شده است. در این میان شناخت روندهای موثر در شکل گیری و گسترش شهرها می تواند در اتخاذ تصمیم های مناسب برای آینده آنها کمک شایانی نماید. پراکنده رویی شهری یکی از اشکال رشد شهر می باشد که از نیمه دوم قرن بیستم وارد ادبیات شهرسازی شده و امروزه به عنوان یکی از محوری ترین بحث ها در سراسر جهان مطرح است. بسیاری این پدیده را با گسترش کم تراکم و جسته و گریخته شهر که به لحاظ خدماتی متکی به مرکز شهر بوده و استفاده از اتومبیل شخصی رایج ترین نوع دسترسی آن است، می-شناسند و بر تبعات منفی آن اتفاق نظر دارند. این پدیده در اثر برهم کنش عوامل متعددی ظاهر می گردد و یکی از راهکارهای مدیریت، کنترل و کاهش اثرات منفی آن، شناسایی همین عوامل اثرگذار در بروز پدیده پراکنده رویی در شهرهاست. شهر ارومیه از جمله شهرهای کشور است که در سالهای اخیر علاوه بر رشد فزاینده جمعیت با گسترش کالبدی بالایی نیز مواجه بوده است. به طوری که شتاب رشد شهر از شتاب افزایش جمعیت آن پیشی گرفته و در نتیجه شهر با تراکم کم و به صورت جسته و گریخته، رشد یافته و زمینهای ناخالص بسیاری در پهنه شهری به جا مانده است. ازاین رو می توان نشانه هایی از بروز پدیده پراکنده رویی را در شهر شاهد بود. به منظور اندازه گیری این پدیده، شهر ارومیه به 39 ناحیه شهری تقسیم بندی شده و شاخص های پراکنده رویی با استفاده از تلفیق نظریات مختلف در اندازه گیری این پدیده برای این نواحی محاسبه شده اند. از تکنیک تحلیل عاملی برای تقلیل شاخصها به عوامل اثرگذار در پراکنده رویی شهر ارومیه استفاده شده و نتایج آن حاکی از اثرگذاری چهار عامل گسترش جسته و گریخته، تراکم، اختلاط کاربری ها و تاکید بر دسترسی سواره در میزان پراکنده رویی نواحی مختلف شهر است. از برآیند نتایج این عوامل شاخص یکپارچه پراکنده رویی به دست آمده که بر اساس آن نواحی مرکزی و شمالی شهر کمترین میزان پراکنده رویی و نواحی شرق، جنوب، غرب و شمال غربی شهر بیشترین میزان پراکنده رویی را دارا می باشند. علاوه بر این با مقایسه پراکنده رویی با روند گسترش و سازمان کالبدی شهر می توان به این نتیجه رسید که احداث شهرکهای تعاونی در اطراف شهر و ادغام روستاهای بزرگ و کوچک در شهر از جمله مهمترین دلایل بروز پراکنده رویی در شهر ارومیه بوده اند.